Od kilku lat specjaliści alarmują, że stan psychiczny dzieci i młodzieży ulega dramatycznemu pogorszeniu. Jedną z istotnych przyczyn tego problemu jest przemoc rówieśnicza, jakiej dzieci doświadczają w szkołach. Jak i gdzie interweniować, żeby chronić dziecko przed szkolną przemocą?
Przemoc rówieśnicza w szkołach – rodzaje przemocy
Przemoc rówieśnicza w szkołach ma różne oblicza. Istotne jest poważne podejście do problemu. Część rodziców i nauczycieli ma skłonność do bagatelizowania – „to tylko takie żarty”, „końskie zaloty”, „dogadajcie się”, „nie zwracaj na to uwagi”. Brak reakcji z dużym prawdopodobieństwem będzie odebrany jako cicha zgoda na dalsze znęcanie się nad uczniem.
Rodzaje przemocy rówieśniczej:
- Przemoc fizyczna – to zwykle najłatwiej zauważalna forma przemocy, ponieważ może pozostawiać widoczne na ciele ślady. Jednak niekiedy bywa na tyle „subtelna”, że może dziać się w ukryciu. Przemoc fizyczna to intencjonalne naruszenie nietykalności cielesnej, popychanie, szarpanie, uderzanie, szczypanie, kopanie, szarpanie za włosy, duszenie, przytrzymywanie, rzucanie przedmiotami w osobę itd.
- Przemoc psychiczna – przezywanie, poniżanie, szantażowanie, zastraszanie, krytykowanie, grożenie, oczernianie, wyśmiewanie, wyjawianie czyichś sekretów. W coraz większym stopniu dzieje się w Internecie. Może mieć znamiona stalkingu. Przemoc psychiczna to również lekceważenie kogoś, ignorowanie, wykluczanie z grupy rówieśniczej.
- Przemoc seksualna – to nie tylko gwałt, to również symulowanie niechcianych zachowań seksualnych, niechciany dotyk. Może mieć wymiar werbalny, jak komentowanie wyglądu, mówienie o intymnych częściach ciała, napaści słowne, mówienie o zachowaniach seksualnych („zrób mi loda”, „ale bym cię zerżnął”).
- Przemoc ekonomiczna – czyli niszczenie rzeczy, zabieranie własności, używanie rzeczy bez pozwolenia, okradanie z pieniędzy, wymuszanie przekazania pieniędzy, brania pożyczek, przekazywania wartościowych przedmiotów.
Przemoc rówieśnicza w szkołach – gdzie interweniować, jak reagować
Rodzice i nauczyciele, szczególnie w przypadku dzieci nastoletnich, miewają wątpliwości: czy należy się „wtrącać”? Nierzadko dziecko doświadczające przemocy chce ukrywać problem. Bojąc się sprawców ofiary często odmawiają zeznań. Obawiają się, że interwencja rodziców lub nauczycieli sprowokuje eskalację przemocy i prześladowań.
Czy zatem reagować na przemoc w szkołach? Odpowiedź może być tylko jedna: TAK.
Jak reagować na przemoc rówieśniczą?
- W każdej sytuacji należy poinformować wychowawcę oraz pedagoga szkolnego. Następnie rodzic powinien zweryfikować, czy i jak szkoła reaguje na zaistniałą sytuację, czy sytuacja ucznia doświadczającego przemocy się poprawia.
Przewidziane prawem i regulaminami szkolnymi formy interwencji, to m.in. wpisanie uwag w dzienniku, zawiadomienia rodziców sprawcy. Nierzadko te środki bywają niewystarczające. W ostateczności pozostaje relegowanie ucznia ze szkoły.
- Jeśli doszło do kradzieży, pobicia, innego przestępstwa – zgłoszenie na policję.
- W dalszej kolejności pozostaje zawiadomienie sądu rodzinnego. Co ważne, zapadały już precedensowe wyroki skazujące sprawców szkolnej przemocy. Zgodnie z obowiązującym prawem, młodzież powyżej 17 r.ż. ponosi odpowiedzialność karną jak dorośli. Dzieci w wieku 13-17 lat odpowiadają karnie zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dzieci poniżej 13 r.ż. nie ponoszą odpowiedzialności karnej, ale w uzasadnionych przypadkach taką odpowiedzialność może ponieść rodzic dziecka.
- Ważne jest dysponowanie dowodami przeciwko sprawcy przemocy, jak zdjęcia, screeny, wyniki badań i obdukcji, zeznania świadków. Nagrywaj rozmowy z dzieckiem doświadczającym przemocy. Zastraszone dziecko może zaprzeczać wcześniejszym zeznaniom, nagrania mogą stanowić istotny dowód w sprawie.
Przemoc rówieśnicza w szkołach – jak pomóc dziecku
Nie lekceważ sytuacji, w której dziecko doświadcza przemocy. To poważny problem, który może rzutować na całe dalsze życie. Nie bagatelizuj i nie tłumacz, że „to tylko żarty” i że „tak jest w szkole”. Nie obwiniaj ofiary przemocy i nie pozwalaj na victim blaming, na stwierdzenia, że to ofiara prowokowała, bo nieodpowiednio się zachowała. Za przemoc odpowiedzialny jest tylko sprawca!
Wiele dzieci doświadczających przemocy ukrywa ten problem, nawet przed najbliższymi. Rolą rodziców jest więc wnikliwa obserwacja i stała obecność w życiu dziecka. Pozwoli to zauważyć niepokojące symptomy i zmiany zachowania.
Gdzie się zgłosić w obliczy przemocy wobec dziecka w szkole?
- Nauczyciele, wychowawca, dyrekcja, pedagog szkolny
- Psycholog, terapeuta, psychiatra, pedagog, kuratorium
- Policja, sąd rodzinny, Rzecznik Praw Dziecka
Co może pomóc dziecku doświadczającemu przemocy w szkole? Oprócz codziennego wsparcia najbliższych:
- Terapia i/lub farmakoterapia po doświadczeniu traumy, np. w stanach lękowych
- Zmiana szkoły, zmiana klasy, edukacja domowa
- Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży – Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę tel. 116 111
